De bekomst van een nacht vrij denken - 2016-11-26 @nachtvrijdenker

Gisteravond (en nacht) tot barstens toe de kop in de bankschroef van het ruimdenken gezet. Vrijwillig.

Nagenietend van het voortrazen deze morgen - het bonzen tegen de schedelwand voelt als een kater en het is niet van de drank - moeten de belangrijkste gedachten in regels gevat.  Gisteravond konden die me onverhoeds bespringen. Nu moet snel een zweempje controle eroverheen. Dan kan ik die  naar wens later weer oprakelen.   Aangelegde Denkvoorraad.

Kort mijn gevolgde traject door de avond

• Verlichting 2.0. - Tinneke Beeckman & Guillaume Van der Stighelen
• Een vernieuwd feminisme. - Griet Vandermassen
• Transhumanisme en de toekomst van de mens. - Pieter Bonte
• Debat: ‘Schuldloos strafrecht?’ - (een schare schoon volk)
• Inequality: the enemy between us? - Richard Wilkinson
• Utopisch denken voor realisten - Rutger Bregman

Herverlicht

Tinneke wil ik nooit missen, en haar herhaling (na 2 publieke lezingen en dubbele lectuur van de 2 boeken herken ik bij mezelf denkreflexen) was de gepaste opwarmer voor de avond.  De aanvulling van Guillaume was (in vergelijking met de diepgang van de andere sprekers en gesprekken) een fijn amuseke: brengt vooral honger naar meer, maar eist toch ook respect voor de gepleegde effort, en openheid.

Take-away slogan: De Macht en de De Waarheid zijn beide lege ruimtes die beurtelings door andere burgers kunnen ingenomen.

De 2.0 vertaalde zich precies vooral naar een noodzakelijke zoektocht naar de "narratieve": het nodige glijmiddel om (onze) gedachten begrijpbaar, duidelijk maar toch ook verkoopbaar te maken bij het brede publiek.

De afwezigen.

Het publiek op de nacht was trouwens heerlijk breed gespreid over leeftijden en sexen (toegegeven: dit is een persoonlijke bevinding op basis van mijn random samples en beperkte inschattingsvermogen).  Een wel te merken witte-vel bias was er wel, en een gelijkaardige op de as opleidings-status zal vermoedelijk ook niet worden tegengesproken.
Maar goed, de diversiteit die er wel was, en vooral de overweldigende opkomst in totaliteit is behoorlijk hartverwarmend om te zien.

Evengoed ook confronterend voor de eigen regio - ik zie iets gelijkaardigs in Brugge/Oostende niet meteen van de grond komen. Het was nog wel effe bollen terug naar huis.

Best of all, en ook weer een puur persoonlijke ervaring: het spontane nakletsen en verder-hersen-kraken met wildvreemden tussen de lezingen door. Lekker. Vrij en niet snoeverig. (tenzij de anderen dat wel van mij vonden :))

Ferm Feminisme

Het nieuwe feminisme van Griet bracht de kraakheldere bevestiging van vermoedens: de intrinsieke sexe-verschillen zijn er, aantoonbaar, en benoemd.  Dat doet geen afbreuk aan de legitimatie van de streefdoelen van een oprecht feminisme.

Haar voorbeelden uit onderwijs lieten wel een onaf gevoel. Akkoord, de huidige 'hersocialiseer' campagnes vertrekken van de verkeerde oorzaken en komen daardoor niet verder dan (vaak falende) marketing-praatjes: proberen verkopen aan klanten die intrinsiek geen interesse hebben.  Toch blijf ik erbij dat het zoeken naar een betere 50-50 mix in onze instellingen, beroepen en opleidingen een lovenswaardig na te streven doel is.  Persoonlijk: als afgestudeerd ingenieur heb ik in mijn opeleiding de corrigerende inzichten van mede-studentes hard gemist, maar ook als ICT-professional stel ik dat meer dames in de software-maker-teams betere software garandeert.  Aan de andere kant zit vermoedelijk voor de typische 'zachte' sectoren een gelijkaardig voordeel in een hier en daar verhoogd vleugje testosteron?

Wat als we de socialisatie-gerichte-opsmuk-campagnes laten voor wat ze zijn? Wat als we durven de grond en inhoud van de zaak zo aanpakken dat beide biologische-aanleg-profielen in een brede waaier aan studie en beroeps keuzes hun gading vinden? Wat als die verschillende koppen dan  beter met elkaar leren samenwerken?

In een fijne nabespreking homologeerde Griet gelukkig mijn bijkomende bedenkingen. De feminist in mij is weer helemaal wakker! En die feminist is daar gewoon 'als man', dus zonder de verbergende façade 'als vader van een dochter'.  Ook de zogenaamde 'strijd van de sexen' is heel zeker een 'non-zero-sum' game: ook mannen worden hier beter van.

Transhumanisme

Het verhaal van Pieter was dan weer zo nieuw, dat het onafgebroken en consequent alle ramen en deuren in de hersenpan ging openzetten. Nefast voor stof en zorgvuldig opgebouwde kaartenhuisjes.

Fijne stijl ook, één prent (knipoog naar Esher) die alle slides vervangt samen met een helder verhaal dat wandelt over de stapstenen van kernwoorden  (Rutger deed het later op de avond net zo).
Grappig wel: de ingesleten presentatie-reflex om over de schouder herhaaldelijk naar de niet wijzigende slide te kijken :)

Inhoudelijk was het een zaligheid om niet alleen de argumenten voor en tegen te krijgen, maar die onveranderd ook nog eens heerlijk in de eigen staart te zien bijten door ze telkens doeltreffend tegen zichzelf te gebruiken.  Dat Pieter er dan ook in slaagt de beweging existentieel als een bevestigende contradictie van zichzelf te beschrijven maakt het helemaal af.

Mijn wrevel onderweg: "Wanneer toont die spreker het achterste van zijn tong?" sublimeerde fijntjes in het eigen besef als conclusie:  Ook zonder die achterkant te zien weet ik nu wat daar op die tong staat getattoeëerd: "Denk zelf!"

Take-away: de tegen zichzelf gebruikte argumentatie over de eerlijkheid van prestatie-bevorderende drugs in de sport: het wegwerken van die (oneerlijke) biologische ongelijkheid!

Pieter's antwoord op mijn vraag ging niet de richting uit die ik verhoopte, maar dat zal zeker gelegen zijn aan mijn eigen beperkte begrip van transhumanisme: mogelijks is die dus helemaal niet op collectieven, groepen, bestuursmodellen van toepassing.

Mijn vraag was dan ook doorspekt van mijn eigen knagende ideeën over AI.  De vaststelling die ik vooraf over dit programma maakte: lezingen/gesprekken over AI zijn een duidelijke blinde vlek in het aanbod.  En het bekruipende ongenoegen: iemand bij ons moet daar toch wel over aan het nadenken zijn?

Recht zonder Schuld

Ook dit debat was er helemaal op.  Zelf zit ik via online lezingen en werkjes van Sam Harris eigenlijk al helemaal denkgewijs in het nieuwe kamp: straffen kan zonder schuld-opstapeling, het blijkt ook beter voor de bescherming van de samenleving (minder recidivism) en bijzonder pragmatisch: goedkoper.

De hele welles/nietes rond "vrije wil" is een schijnbaar onvermijdbaar thema in deze oefening.  En dat is wel (eventjes) boeiend, maar eigenlijk ook grotendeels onnodig in de hele motivatie.  De schuld-aanhangers hebben de vrije wil echt nodig om hun visie te ondersteunen. Volstrekt niet zo aan de zijde van de hervormers: het volstaat om gegronde twijfel aan te dragen. Daarna kan die kwestie onbeslist blijven. Het alternatief heeft trouwens "die aanname niet van doen" om toch een aantoonbaar werkend nieuwe aanpak te kunnen voorstellen.  De ideologische discussie wordt zo enkel een val voor wie de resultaten er echt van nodig heeft.

Take-away: de woordverwarring rond retributie, herstelregeling, wraak, genoegdoening.  En eraan gekoppeld, de rechtenverwarring.  Het ene mag, het andere is te begrijpen, maar daarom geen doel of taak van de maatschappij. 

Take-away (2): de (nederlandse term van Harry Kunneman) "dikke ik" had ik nog niet eerder gehoord.

Fijne nabespreking ook hier gaf plots ook een andere insteek: ook vóór mensen aanwijsbaar in de fout gaan zijn ze ononderscheidbaar onderdeel van de samenleving.  Van die hele groep gaan we er gemakshalve van uit dat ze allemaal braaf en goed zijn.  Ook al weten we beter, en hanteren we nu en dan een gepaste achterdocht.  Waarom kan dat niet meer ná vastgestelde daden?

Niet dat we moeten negeren wat er is gebeurd en wie wat heeft gedaan, ook niet nadat er een afgesproken 'herstel' is bereikt. Maar wanneer verdienen die mensen het wel om terug te kunnen opgaan in de hoop, tussen die andere potentieel of actief (maar nog niet ontdekte) stoute medeburgers?

Het ongelijk heeft ongelijk

De nuchtere saaiheid van Richard doet wat het moet doen: de cijfers in hun hardheid laten aankomen. Geen schokabsorberend waarschuwingskussentje vooraf, geen doekje voor het bloeden naderhand. Of het nu gaat over tienerzwangerschappen, pesten op school, geletterdheid van de bevolking, kans op gewelddadig overlijden, sociale mobiliteit, vertrouwen in de medemens, levensverwachting... alle grafieken uit het verhaal volgen dit ene patroon:

(bron http://slideplayer.com/slide/4485295/)

En voor wie denkt dat dat maar al te logisch is: de correcte manier om de grafiek te lezen is dat ook de klassiek "armere" landen beter scoren op de probleemschaal. Enige voorwaarde: de inkomensongelijkheid blijft onder controle. (wat die landen helaas zelden doen)

Richard houdt in zijn betoog een focus op droge cijfers en correlaties, en laat grotendeels de zichzelf opdringende causaliteit als conclusie aan het publiek.  Als voorbeeld hiervan de treffend goed vraag uit het publiek die ons via grafiek over de ongelijkheids-trend van de laatste jaren (onthutsend op zichzelf, zie onder) bracht bij een andere schijnbare correlatie: die ongelijkheidstrend is namelijk treffend tegengesteld aan de 'kracht' (ledenaantal) van de vakbonden. Dat brengt Richard (gelukkig) niet vanzelf bij het naïeve beeld dat enkel de vakbonden de wereld kunnen redden. De enige hypthose die er dan schoorvoetend toch kwam was dat beide fenomen (en mogelijks zelfs de achterliggende gevolgen) alle gerelateerd zijn aan het bestaan van een als werkbaar ervaren sociaal model en wereldbeeld van inclusie en gelijkwaardigheid waarin voldoende mensen geloven en waarvoor ze willen ijveren.

Samen met die vreemde twitter-poll van deze week scherpt het mijn persoonlijk aanvoelen dat er (dringend in te vullen) plaats is voor een erkenning van nut, rol, noodzaak van een collectivistische visie, in onze onverminderd (en grotendeels terecht) individualistische maatschappij.  De pyramide-slide van Richard maakte ook duidelijk dat minder inkomens-verschillen geen klasse en statusverschillen hoeven weg te werken.  De afstand tussen de verschillende klassen kleiner maken volstaat.

Maar mijn take-away van dit verhaal was dus de dreun van die trend-grafiek (die ik online nergens terugvindt. Enkel deze komt enigszins in de buurt:)

(bron https://philebersole.wordpress.com/tag/income-inequality/)

De vaststelling die zich hier opdringt is hoe wereldwijd tendensen toch wel gelijklopen én in één adem hoe de geopolitieke gebeurtenissen met de eraan gekoppelde nieuwe narratieven en wereldbeelden bepalend zijn voor inkomensongelijkheid en (oorzaak of louter correlatie) dus meteen maar een hele zwets andere maatschappelijke fenomenen.  Beetje bangelijk wel.

Utopiaan

Niets te vroeg dus om de nacht af te sluiten en het bed op te zoeken met de bemoedigende woorden van rasverteller en onversneden utopiaan Rutger Bregman. Recentelijk ontdekt op twitter, correspondent, en podcast, en straks - dankzij de Walry-stand op de nacht - kant en popelend-klaar op het nachtkastje als te ontdekken auteur.

Zijn (als historicus onderbouwd) verhaal in vier woorden "Alles was vroeger slechter" was er vooral eentje dat hardnekkig de hoop weer in onze samenleving wil brengen.  Hoe goed ook: alles kan beter, en laat ons vooral met z'n allen aan de slag gaan. Harioep!

En dan daarmee de nacht in. Naar huis bollend. 

Eerste stap in de goede richting was alvast deze geslaagde Nacht van de Vrijdenker.

Update: recente Rutger staat gewoon on-line:

Godwin heeft een punt(-je op de i)

In de nasleep van de recente Amerikaanse verkiezingen regent het vaker dan anders Hitler-vergelijkingen.  Voor zij die bekend zijn met de "Wet van Godwin" geeft dat dan een soort meta-haakje om er niet alleen aan mee te doen, maar tegelijkertijd ook de zinvolheid ervan in vraag te stellen of net te verdedigen.

Als wijsneusje die er te makkelijk prat op wil gaan was ik dus maar 1, 2, 3 dergelijke artikels in tweets als "godwinnekes" gaan oplijsten.  Dat was leuk op zich tot Andreas ook wel vroeg naar een meer inhoudelijk antwoord.

Ik doe even een gooi.

Godwin negeren is nuttig.

Nee, ja, natuurlijk.  Andreas' artikel vind ik gewoon goed, to the point en onderbouwd.  Zelf zou ik veel korter door de bocht gaan: Maatschappijkritiek die niet verwijst naar geschiedenis, naar vergelijkbare klimaten, naar te vrezen herhaalde fouten uit het verleden mist snel wat nuttige fundamenten om zijn voorspellingen of waarschuwingen voor de toekomst te onderbouwen.  Vooral doen dus.

Alleen: de hele Hitler/Nazi geschiedenis is nog steeds zodanig verbrand dat elke associatie ermee meteen gelijk staat aan afbranden en besmeuren.  Gevolg is dat verdere zinvolle inhoudelijke argumenten afketsen op een opgetrokken pantser van verwijten en verdachtmakerij. Wie ermee begint hoort meteen de gevolgen:

"De goede sfeer viel hoorbaar aan scherven" (Tom Lanoye, Gelukkige Slaven)

Best jammer eigenlijk.  Ook inhoudelijk. De Duitse Gründlichkeit van toen had gewoon echt een aantal zaken goed. (Foei. Hoe durf ik?) Organisaties als Kind & Gezin, de (toch geen Belgische uitvinding) Autobahn, en ongeveer alle contra-roken-campagnes zijn schatplichtig aan het goede inzicht van die verderfelijke nazi's.  En laten we vooral het kroonstuk niet vergeten (mij aangedragen door een Britse komiek wiens naam ik ben vergeten) Never forget: Who killed Hitler? Ah!
Geef toe, had het iemand anders geweest, hij had nu een standbeeld én straat in elke stad van Europa.

Enfin, genoeg gelachen. Dus ja, doe maar. Lessen uit het verleden oprakelen. Ons de spiegel van de tijd voorhouden. Essentieel.  Maar wees je dus bewust van de neveneffecten van die "jaren 30-vergelijking" en de bijhorende donkere Harry-Potter-film-stijl.

Dus waarom ons niet afvragen of er geen minder verbrande of zelfs meer nuttige geschiedkundige periodes zijn om ons punt naar zijn bestemming te voeren? Bij het tweeten van dergelijke lijstjes van gelijkaardige Godwinnekes is dát de vraag die opborrelt:  Als iedereen datzelfde vergelijkpunt neemt, is het dan echt omdat de match zo treffend is?  Is er sprake van wat collectief gebrek aan inspiratie? Of zijn we zo geschokt dat we de taboes voorbij en Godwin-ten-spijt maximaal effect uit onze oproepen willen oogsten?

Moeten we eerlijk toegeven dat we de besmeur-neveneffecten eigenlijk zoeken? Zijn we dan maatschappijkritisch journalist en opniemaker, of toch eerder 'Jay Vleugels' gewijs de Drama Queen die nog even zijn juiste emoties zoekt (bij zoveel mogelijk mensen)

Ok, nuttig. Maar kan het nuttiger?

Nu Andreas me zover heeft om zelf te schrijven (niet enkel te lezen) en dus ook wat meer te denken (onder andere over wat ik heb gelezen), bekruipt me vooral de vraag of we de hele oefening niet nog nuttiger kunnen maken.

Dat historisch oprakelen van "toch niet weer van dattum" koppelen aan "en zo gaan we daar deze keer op reageren".  Op dat punt scoorde het artikel van Rutger Bregman meer punten.  Een artikel dat doet nadenken over wat we zelf kunnen doen.

Dus wie heeft de juiste wat-als-scenario's in de schuif liggen?  Wat waren de kantelpunten tussen '33 en '45 waar het anders had kunnen lopen?   Waar schuift de vredelievende meerderheid van de helling af richting de "we kiezen om het niet te weten".  Hoe vermomt journalistiek zich toch nog herkenbaar in propaganda? Waar verliezen mensen het onderscheid tussen groep en identiteit en hanteren ze die versmelting als motivatie om andere groepen te onderdrukken.

Nee, ik merk gelukkig net op tijd hoe bovenstaande paragraaf in dezelfde objectieve valkuil trapt: enkel bezig zijn met het terugvinden van ijkpunten en vergelijkingen met doemscenario's helpt, maar vermoedelijk niet genoeg.

We zijn door de Godwinnekes van de voorbije week alvast voldoende aandachtig mag ik hopen.  Maar wat er van hier af gebeurt, zal vooral afhangen van wat we concreet met die aandacht gaan doen.


update: 2 maand na deze post blijkt niemand minder dan Godwin zelf, bovenstaande iets beter te hebben uitgewerkt - blijkbaar al 1 jaar eerder :)

Gesmede Goden, en hun superieur (mechanisch) denken

Seoul, 12 maart 2016. Net afgelopen:  Alphago wint ook het derde spelletje van Lee Se-dol.  Mr. Lee is "één van ons soort", zijn tegenspeler een in elkaar gesmeed brein pur sang, beperkt en hulpeloos in veel opzichten, maar schrikbarend sterk in dit ene spelletje.

Alphago is gemaakt door andere mensen.  Geen enkele ervan maakt een kans tegen Se-dol.  Ze hebben hun afgezant slechts als basis de spelregels ingebakken, maar het vooral zó gevormd dat het zelfstandig kan spelen, en daarbij leren van zijn eigen en andermans fouten.  En dat heeft het gedaan. Met resultaat.

Stof voor nieuwe dromen.

"Deep learning" is de verzamelnaam die ze geven aan deze nieuwe golf "Artificiële Intelligentie". AI, is het onderzoeksdomein dat zichzelf in gang trok 60 jaar geleden, en zich sindsdien in de verschillende rondes van universitaire subsidiëring wist staande te houden met de belofte dat ze "Hét" de volgende 10 jaar gingen bereiken. 

"Hét" singularity point - het tijdstip in de geschiedenis waar het door machines vertoonde beslissing- en voorspellingsvermogen niet slechts intelligent líjkt, maar aanwijsbaar onze eigen menselijke vermogens voorbijsteekt.

Van dat "deep learning" kwam vorig jaar een eerste voorbeeld in mijn radar: "wordvec".  Het bouwt een systeem dat zichzelf een conceptueel beeld van een geschreven taal aanleert, door niets anders dan: "veel te lezen".  Het beschikt over een ingebouwde leer-structuur dat de aangeleverde tekst gebruikt om bij elk woord in een tekst zo goed mogelijk het volgende en het vorige woord te voorspellen.  Hoe meer teksten het leest, hoe beter het hierin wordt.  Ondertussen verfijnt het een intern beeld opgeroepen door elk individueel woord, zó dat het beeld toelaat om de naburige woorden ook in een "ongeziene tekst" te voorspellen.
Die conceptuele beelden zitten, hoe onpoëtisch(!), vervat in zogenaamde vector van (slechts) een 300-tal getallen.

Hoe sterk die 'mentale' beelden zijn blijkt uit het feit dat je ze kunt vergelijken, en ermee rekenen: Synoniemen - maar ook vervoegingen of zelfs vaak voorkomende tikfouten - geven aanleiding tot sterk op elkaar gelijkende "beeld-vectoren".  Maar helemaal gek wordt het als je de getallen in bewerkingen met elkaar gebruikt en zo tot berekenbare analogieën komt: {Koning} - {Man} + {Vrouw} geeft, jawel, een resultaat dat in een hele nauwe marge ligt van {Koningin}

Dit soort zelflerende systemen brengt concrete nuttige toepassingen en inzichten die de AI wereld van zijn eeuwige tienjarige hoop-horizon bevrijdt. De subsidies worden ingeruild voor gerichte investeringen van slimme ondernemers.  

Zonder in te boeten aan het mij eigen optimisme roept het tal van vragen op:

• Welke andere (naast Alphago en WordVec) voorbeelden zijn in ontwikkeling of klaar, en kennen we nog niet?
• Welke schitterende nieuwe toepassingen zal dat voor ons opleveren, welke problemen gaan we straks als collectief of individu dankzij dit soort ontwikkelingen moeiteloos oplossen?
• Wat droom jij de mensheid toe? Wereldvrede, het honger-probleem opgelost, perfecte energievoorziening en gezondheidszorg of volstaan meer realistische computergames?

Wat als... het fout loopt?

In de sector van de beeldherkenning heeft de "deep learning" gilde de techniek van de "Convolutional Neural Networks" omarmd.  De resultaten ervan ziet elke leek in gebruik voor de toegepaste gezichtsherkenning van je foto-albums bij Facebook en Google Photos.  Ze brengen ook de noodzakelijke onderbouw voor de nakende zelf-rijdende voertuigen op onze wegen.  Nu die er aankomen blijkt hoe prematuur de term "auto" is voor onze huidige generatie mechanisch-maar-manueel-bediende "koetsen".

In hun opbouw blijken deze systemen een behoorlijke replica van hoe ook de eigen hersenen erin slagen zo kost-effectief en snel een coherent beeld te vormen van de werkelijkheid om ons heen. Onverwacht bewijs voor die 'replica'-stelling komt van een boeiende paper die aantoont hoe dergelijke systemen met grote stelligheid tot de verkeerde conclusies komen wanneer ze als te herkennen beeld "random-witte-ruis" aangeboden krijgen.  Het zelf aangeleerd verwachtingspatroon gaat onder invloed van totaal onbetrouwbare input een gedrag vertonen dat het best lijkt op de mensenlijke "confirmation bias".  De analogie met hallucinaties bij "sensory deprivation" is treffend: het bange kind herkent stellig gezichten in de vlekken op het behang!

Als de robots straks zo hard op ons gaan lijken dat ze probleemloos op dezelfde manier bij de neus te nemen zijn en vergelijkbaar falen, hebben we dan de Turing Test niet iets te letterlijk genomen?

We kunnen vast zonder nodeloos bang te worden nog wat vragen stellen:

• Hoeveel  blind vertrouwen mogen we in onze wilde dromen stellen?
• Hoe afhankelijk willen we worden van deze nieuwe soort? Kunnen ze niet alleen met onze wagens rijden, maar ook de kerncentrales aansturen of zelfs de vredesonderhandelingen leiden?
• Wie wordt er straks aansprakelijk gesteld voor aan automaten toewijsbaar falen?
• Of zien we AI terecht als een efficiënt samenbrengen van menselijk vermogens die ons ontegensprekelijk verheffen als soort?  Het equivalent aan de kant van de risico-spreiding is dan gewoon een kwestie van "verzekering".

Rechten en plichten van de nieuwkomers.

Kijk als rustpuntje in de tekst dit even uit "Humans need not apply" - Een schets van de economische aspecten vooral.

Als je hierdoor plots helemaal in het kamp van de doemdenkers zit, gun jezelf dan het tegengif  van "Turing's Tango" (boek van Bennie Mols).  Het schetst hoe deze ontwikkeling niet te zien als een "zero-sum-game",  maar als een boeiende bron van win-win situaties.

Ook de wedstrijd-commentator zag het meteen.  Alphago, als sterkste leermeester ter wereld, onvermoeibaar en geduldig beschikbaar achter een knopje, om ons voor te tonen op welke creatieve manier een bijzonder complexe spelsituatie te benaderen.  De nieuwe grootmeester die het spel een nieuwe revolutie aan zinvolle strategiën kan opleveren.

In deze context haalt men graag het moderne "disruptie" modewoord aan.  Zelf vind ik dat woord een verklikker geworden van zij die het hanteren: Het totaal onheilzaam mantra van de verraste medemens die gewoon te lang de blik van de werkelijkheid heeft afgewend.

Het antwoord zoeken op nog wat vragen, behoed ons misschien van de noodzaak om met z'n allen achter de term te gaan schuilen:

• Is er in het zog van deze nieuwe ontwikkelings-revolutie in onze geschiedenis een te verwachten nieuwe economische sector die zich spontaan gaat aandienen? (zoals de tertiaire sector er plots was om de werkloosheid uit de primaire op te vangen na de industriële revolutie?)
• Of hebben we een zinvol ander plan voor een collectief aan niet nuttige individuen?  Volstaat het hen vredevol over te laten aan gratis drugs en videogames?
• Hoe financieren we de sociale zekerheid en pensioenen als de huidige belasting op arbeid dan ook wegvalt?
• Kunnen we de door automaten gecreëerde waarde herverdelen naar de nieuwe werklozen? Even eerlijk dan hoe we het deden tussen arbeiders en machine-eigenaars?
• Wordt een discussie over beperking van werklozenuitkering in de tijd niet helemaal achterhaald?
• Willen bigdata-bedrijven straks gewoon consumenten betalen voor hun opmeetbaar consumentengedrag? Minus nog wat privacy?
• Creëren we zo een menselijke soort die de facto niet te onderscheiden is van huisdieren, door de nieuwe robots onderhouden?
• Of loopt de enige weg naar een nieuw evenwicht nu net over vooral niet controleren en de disruptie genadeloos laten razen?

Het zelfbeeld verruimen?

Ik weet niet waar Edsger Wybe Dijsktra precies op aanstuurde met zijn stelling dat 

"The question of whether Machines Can Think... is about as relevant as the question whether Submarines Can Swim"

Maar dit is wat ik er uithaal op taalkundig niveau: 'Denken' en 'zwemmen' zijn termen die we eerzuchtig voor onszelf (of toch minstens levende wezens) voorbehouden.  Een arbitraire scheidingslijn die ons op ons voetstukje houdt.  Zodra de machines betere nuttige resultaten van die activiteiten voorleggen, gaan we snel op zoek naar een "onbezielde" variant van het woord 'rekenen', 'duiken'.  Doen we daar meer mee dan onszelf wat sussen?

De film "the imitation game" had een bijzonder sterke scene hierover.  Smaken, voorkeuren en competenties verschillen, en er is weinig andere verklaring voor dan "andere breinen werken anders". En van andere mensen nemen we dat aan.  Niet zo met het 'anders' denken van technologie.  Ongeacht hun nuttigheid, hulpvaardigheid of onnavolgbare kwaliteit: er is geen ruimte voor hen in "onze club".

We hebben toch controle genoeg over die nieuwkomers om zelf de spelregels te bepalen? Maar is dat zo? En zelfs als het zo is, controleren we voldoende de controleurs?  In vele opzichten blijft de dreiging richting uitbuiting en oneerlijkheid vooral uitgaan van onze medemens.  En die heeft er niet bepaald een nobele staat van dienst op zitten.

Wie vertrouwd is met de "drie wetten van de robotica" van Azimov kan mij misschien ook uitleggen waarom we niet eenzelfde soort gedragsregels weten op te leggen voor onszelf als soort?  De eerste wet zou geweld verbannen tot de zichzelf negerende noodzaak: "enkel om erger geweld tegen te gaan".  De tweede en derde brengen misschien een betere balans tussen individueel recht en respect voor collectieve noden? 

Als we ervan uitgaan dat die computers niet alleen hun intelligentie maar straks ook sociaal gedrag en ethiek van ons leren of erven, dan is het misschien nog niet te laat om een beter leidend voorbeeld neer te leggen? 

Volgende vragen lijken me dan ook vooral nuttig om wat zelfreflectie te sturen:

• Wanneer moeten we robots mensachtige rechten geven?
• En voldoen alle mensen, of net ook andere soorten wel aan die voorwaarden?
• Verdient een robot-doctor die een honderdvoud efficiënter en nauwkeuriger diagnoses stelt stemrecht?  Moeten we niet minstens sowieso de helft van onze faalbare volksvertegenwoordigers door meer nuchtere, geduldige, pretentieloze bots vervangen? Krijgen we zo een meer evenwichtige democratie?

De vraag is of we de vraag begrijpen.

In zijn boek "Sapiens" laat Yuval Noah Harari optekenen [dat] 

"Wij zelf een nieuw soort goden zijn. Maar helaas mateloos verwend, en bangelijk onwetend over waar we naartoe gaan."

Alphago schetst dat we nu ook onze eigen goden bij elkaar kunnen smeden. Goden die de aanblik van wereld drastisch kunnen veranderen. Bangelijk?
"Optimist tot in de kist" lijkt me een fijne basishouding, op voorwaarde dat we ons niet laten kisten.  

Wat we nu zien is in wezen een overwinning van de menselijke geest op zichzelf.  Zonder meer vooruitgang.  Maar best straks wel even nakijken of we er ook met z'n allen op vooruitgaan?

• Weten we wat we willen?  
• Kunnen we het collectief gebouwde brein gebruiken en vertrouwen om dat te bereiken? 
• Wat zijn de volgende stappen? Wie bepaalt welke wel en niet worden genomen?
• Wat wil je zelf nog meemaken?
• Ben je zelf pessimistisch? Zijn er ook voor de optimisten drempels en checks die ons oproepen om bij te sturen of zelfs stekkers uit te trekken?
• Wat is het "Singularity Point" voor jou?  Wanneer hebben we het bereikt? Wanneer zijn we er tevreden mee?
• Wat moeten we onze kinderen leren over hoe het er straks aan toe gaat? Wat gaan zijn ons leren?

In het beste geval brengt dit alles ons wat dichter bij het verlaten van een navelstaarderige benadering van onze samenleving op ons "blauwe stipje in het heelal".  Carl Sagan noemde dat "the cosmic perspective".

Het probleem is duidelijk niet een tekort aan nieuwe ideeën, die blijven we spontaan en vlotjes produceren.  De traagheid waarmee we van de slechte en oude ideeën af geraken is onze echte achillespees.

detect.email - privacy onder vuur - gegronde twijfel - en hopen mening

Het zij wat het zij, maar dankzij salesflare en detect.email hebben we een fijne discussie in onze contreien over boeiende zaken. Hoera!

Ik ben er laat in gevallen, daarnet eigenlijk, en ik ben helemaal niet zeker dat ik al alle parameters ken, maar ik voelde mezelf wel meteen in een positie glijden en dus (if nothing else) dient deze blog als milde zelfreflectie.

*shrug*

Eerlijk waar, dat was eigenlijk mijn eerste reflex.  Ik gebruik al een tijdje de plugin van rapportive zonder veel schroom.  Het voorziet binnenkomende e-mails (op basis van afzender adres) met wat geoogst kan worden uit social-media-api's.  Niets privacy issue wat mij betreft: de betrokken email draagt spontaan het adres van de verzender.  Die kan niet veel anders dan dat stuk informatie met mij delen als zij of hij met me in dialoog wilt.

Alle extra data die de plugin voor mij opsnort op het web (naam, smoelwerk, de laatste tweet, ...)  is gewoon publiek beschikbaar. De tool zorgt enkel voor samenbrengen en handige verpakking.

Ik had dus slechts snel en vluchtig naar diene detect.email eens gekeken en al bijna vergeten.

Tot de "we stoppen er even mee" tweet.  Eerst van mijn stoel vallen, dan ogen opentrekken en verder nakijken: Dergelijke tool kun je toch bezwaarlijk een gevaar voor de privacy noemen?

privé is privé

Versta me niet verkeerd: privacy als principe is absoluut. Niet iets waarover we met zijn allen een eigen mening en keuze kunnen maken.

Niet ter discussie: iedereen heeft het recht om zelf te controleren in hoeverre gegevens van haar of hem verspreid worden met welke andere personen of partijen.  Dus, ja, er is een persoonlijke keuze te maken: Hoe ver ga je zelf in vrijgave of bescherming.  Maar dat iedereen zelf die keuze moet kunnen maken staat niet ter discussie.  Niemand kan zijn eigen visie op "privé genoeg" tot norm voor iedereen anders opleggen. Of erger: het in hun plaats doen.

Maar goed.

Praktisch werkt communicatie van achter een sluier van anonimiteit niet (het wekt weinig vertrouwen). Dus komen we meestal vanzelf tot een natuurlijke balans. Bewust dat interacties minstens de vrijgave van een retour-adres onderstellen.  Een kwestie van gepast vertrouwen.

goed fatsoen

En laat ons eerlijk zijn: een kwestie van goed fatsoen.

Ik zal wat ouderwets zijn, maar een slogan als "nooit meer bedelen om een e-mail adres" is dan ook op zijn liefst gezegd "ongelukkig gekozen".  Het gaat in deze wereld nog altijd om menselijk contact. Dat je dat eerst probeert te bereiken (al bedelend zo het moet) voor je mijn mailbox vult met alle soorten ongein vind ik nog steeds gepast.  

Vandaar ook mede mijn oorspronkelijke *shrug*: De detect.email service zal aan mij geen spontane klant hebben. En wie hun service nodig heeft om in mijn aandachtsruimte te geraken wens ik bijzonder veel succes toe :)

de andere bril

Mijn hoofdstelling blijft wel dat we een tool die handig verpakt en samenbrengt wat her en der te vinden is, niet kunnen aanvallen op het (elders) beschikbaar zijn van die data.

Neem dit gedachten-experiment:

Wat als detect.email een prachtig nieuw project was geweest van een of andere Nationale CyberBurgerWacht, zó opgezet dat ze de hacker-truken-van-de-foor blootleggen én gebruiken om te tonen hoe ontzettend makkelijk het is om tegenwoordig zowat ieders digitale doopceel te lichten? Een volksverheffend project om iedereen aandachtig te maken omtrent de grenzen van zijn eigen privacy!

Als je tegen dit project plots geen privacy issues meer opwerpt heb je helaas ergens een juridische denkfout gemaakt.

Dat vrouwe justitia blind is gaat namelijk niet enkel over een neutrale houding, ongeacht publieke/zichtbare kenmerken van de betrokkenen. Veel belangrijker is dat de wijze dame ook nooit in iemands hoofd kan kijken: het hele juridisch systeem kan alleen rekening houden met gestelde daden en acties, niet met de (vermeende) intenties of de beweegredenen. 

Kortweg: als de hypotethische CyberWatch zoiets mag, dan Salesflare ook.

lettertekens, nummers en andere symbolen (over mij)

Blijft de vraag of de gestelde daden effectief een aanslag zijn op de privacy of niet.

Ik ben geen expert in de huidige wetgeving, maar wat mij betreft zijn we dat in "these modern times" met zijn allen niet.  We zijn IMHO nog heel hard op zoek naar hoe we met dit soort vragen en kwesties moeten omgaan.

Wat natuurlijk niet wil zeggen dat er nu geen geldende wetten zijn die best gevolgd worden. Laat de expert in kwestie me dus maar op de vingers tikken wat betreft de huidige toestand van de wet.
Maar in dit verhaal boeit me dat veel minder dan wat ze zou moeten zijn :) 

Ik wordt dus even heel filosofisch sceptisch als ik deze uitlaat lees. 

Persoonsgegevens. Iemand vertelt me straks ongetwijfeld wat de strikt duidelijke juridisch technische definitie is.  Maar wanneer worden gegevens eigenlijk persoonsgegevens?

Naar mijn aanvoelen lijkt me dat pas als je weet:

1.  op welke persoon ze betrekking hebben
2.  op welke manier

Kijk. Er hangt een nummer aan een huis, en een naambordje op het eind van de straat.  Het adres is een samenstelling van lettertekens. Als je de moeite doet om langs te komen dan kun je kennis nemen van het feit dat dat adres bestaat: er staat een huis.  Publiek verzamelbare data toch?  Wanneer wordt dat "mijn adres/mijn huis"?  Wanneer heb ik er terecht moeite mee dat iemand daarmee aan de slag gaat?

Ik heb ook een telefoonnummer dat at random zomaar kan gebeld worden.  Uit beleefdheid (zo ben ik het geleerd) neem ik zelfs op met spontane vermelding van mijn naam. Maar als het masker van de televerkoper afvalt dan is 10" later het gesprek afgelopen. Wat was er dan onwettig?  Ook al vond ik het gebeuren zelf eerder onfatsoenlijk :)

In deze wereld is mijn persoon sowieso ergens een digitale avatar die bestaat uit aan elkaar gekoppelde gegevens waaruit iemand zich mij als persoon kan gaan voorstellen.  Wanneer is dat daadwerkelijk schadelijk?  Wanneer is dat beeld dicht genoeg "mij"?  

Wat mij betreft moeten we daarop niet wachten denk ik. Teruggrijpend naar het recht om mijn eigen privacy-grenzen te trekken moet duidelijk zijn dat ik zelf moet kunnen controleren wie wat van me weet en bijhoudt.  Én dat de default daarin moet zijn: 

1. niet meer en niet langer dan nodig is voor de door beide partijen aangezochte interactie te onderhouden.
2. en dat derden daar absoluut geen uitstaans mee hebben.

Maar een email-adres op zichzelf.  Tja, dat lijkt mij een resem symbolen die toevalligerwijs tot mijn mailbox leiden.  

Anders gesteld: ik ben niet mijn mailadres.

email-identity

Helaas is het wel zo dat meer en meer de toegang tot mijn mailbox de basis is voor ontzettend veel digitale identiteit.  De grote vier g+/li/tw/fb hebben allemaal een authenticatie systeem dat essentieel gekoppeld is aan je email-adres.  Via hun social-media-api's worden ook best wel wat gegevens gelekt naar externe partijen. Met mijn goedkeuring.

Het virale spel dat ze spelen: "we doen er met z'n allen in mee omdat we er met z'n allen in meedoen" doet ons een oogje dichtknijpen als we de vele "xyz vraagt toegang tot je abc" schermpjes met een schouderophalend eenvoudig klikje OK-en-weg doen.

Teruggrijpend naar mijn eerder CyberBurgerWacht-idee: we verdienen met z'n allen wel wat opvoeding op dit punt.

rook

Enter into the discussion dit fijn stukje onderzoekswerk van Frank van Openminds. Te verwachten uit die hoek is bedachtzame kwaliteit, dus at readers discretion: "met aandacht te lezen".  Wees gerust: die aandacht wordt beloond!

Miljaar. Ja. Hm. Goh.

Frank heeft niet alleen fijn en helder werk geleverd, hij heeft ook (grotendeels) gelijk.

Er is zeker rook als je ziet hoe dat ding in zijn werk gaat. Dit is meer dan wat ik zelf vermoedde. Meer dan zomaar de social-media-api's gebruiken om wat slimme publieke data te capteren en samen te brengen.

Dit is vooral ook:

• slim social behaviour engineering: de gangbare email-patronen uitproberen
• technische hackerij: adressen uitproberen tov de mail-delivery-api (SMTP)

Maar laat ons toch eerlijk zijn: het HELO-domein, het persoonlijke adres van, en zelfs het blacklisted ip adres van de server: dat zijn eigenlijk allemaal technisch oplosbare dingesen, die men slim en makkelijk anders had kunnen (en vermoedelijk ook zullen) aanpakken.  Startups vluchtend vooruit met een beta waar hier en daar de verf nog van nat is. Ze bedanken je vast voor de tips. Dáár gaat het niet echt om, toch?

Nee, voor mij is het echte kernpunt dat iemand een mail-delivery api misbruikt om eigenlijk een directory-search te implementeren.

Je kunt wat mij betreft in deze nog net de sluwheid ervan appreciëren, maar technisch-fatsoenlijk is het toch niet echt: daarvoor dienen die dingen niet.  Er bestaan wel degelijk API's voor directory services. Dat die weinig gangbaar publiek geplaatst worden om (bedrijfs-)adressen doorzoekbaar te maken is geen reden om het op deze manier te gaan doen.

maar vuur?

Helaas blijf ik wel twijfelen of we op dit punt dan wel van een misdrijf kunnen spreken. (elks eigen fatsoenlijkheidsnormen respecterend) 

Techniek is wat het is, en het is niet omdat het niet zo bedoeld is, dat het - nu het plots blijkt te kunnen - ook niet mag.

Maar evengoed: ook de jonge ingenieurs van een startup moeten weten dat we met enige (technische) beroepseer wel veel beter (efficiënter/ecologischer) moeten kunnen dan zo achter de schermen onder mekaars duiven te gaan liggen schieten, toch?

Enerzijds voelt een detect.email zich door de afwezigheid van de directory-service voor email-adressen genoodzaakt om het dan maar zo te doen. Ze worden daarin vast gesterkt doordat iedereen toch dezelfde email-patronen (voornaam.achternaam@) hanteert: want dat is niet het gedrag van iemand die angstvallig die adressen probeert privé en niet-detecteerbaar te houden?

Anderzijds leven we nu al in een spam-overflow tijd waarin ieders mail-server al genoeg ongehoorde belasting te verwerken krijgt.  Dus nee, die willen we niet ook nog moeten gaan over-dimensioneren voor dit soort test-al-deze-mogelijke-adres-combinatie-spelletjes.

Dus liever een open discussie over het deftig zoekbaar en publiek maken van email-adressen, zeker in een B2B-bedrijfscontext, maar waarom niet in een controleerbare privé-context ook?  

Voor zij die het zich herinneren: Dus iets zoals een mens die vroeger kon beslissen om wel of niet met zijn naam en adres in de witte telefoonboek te gaan staan?

Misschien moeten we het gewoon rustig daarover hebben, en dat op de juiste manier bouwen? 

fud en open-zealotism

Laat ik na zoveel nuance en zalving dan alleen nog afsluiten met een poging om iedereen effectief tegen de haren in te strijken.

Hoe indrukwekkend en leerrijk ik het technisch onderzoek van openminds vind, zo onzorgvuldig opiniërend vind ik de creatie van de fud-sfeer verderop in de blog.  De relatie met spamming duidelijk leggen, het gevaar dat adressen kunnen/worden misbruikt ïnsinueren... Hm.

Ik zie die verbanden ook, en niets mis mee om ze onder de aandacht te brengen van lezers die ze misschien niet spontaan leggen.  Maar adressen vinden is echt niet hetzelfde als ze effectief onterecht gebruiken. En het helpt als je de dingen die je duidelijk wel ziet en aantoont eerlijk blijft scheiden van wat je niet zeker weet en niet hebt aangetoond. Diezelfde lezers (die de verbanden al niet hadden gezien) kunnen net ook je extra duidelijkheid op dat punt gebruiken.

Anderzijds is het natuurlijk aan Salesflare om duidelijkheid te scheppen naar de consument wat ze verder met de gevonden adressen doen of niet doen.  Helemaal goed: ook die doelgroep er mild op wijzen wat zij er 'maar' mee mogen doen?  Wie tegenwerpt dat de service zichzelf dan al teveel in vraag stelt, geeft gewoon toe aan mijn *shrug* :)

Wat de salesflare-strategie is achter de "nu snel de stekker er uit" om wat olie op de golven te gooien kan ik moeilijk inschatten.  Maar de manier waarop (die headline vooral !) vind ik ronduit hilarisch. Ik slaag er niet in de link met open data te zien, tenzij als een poging om steun te oogsten bij de open-data-community voor iets wat me in essentie een privé-bedrijf-issue lijkt.

Dit nu een spin geven als detect.email zijnde oorspronkelijk en wezenlijk louter en alleen begaan met ons aller open-data noden? Nee, dat maak je bij mij alleen hard als je je hacker truuks in een open paper beschrijft (co authoring met de Frank!), de detectie-code ook open op github hebt staan, alle (niet privacy gevoelige) bedrijfsgegevens rucksichtlos op het web zwiert, en oja: een LDAP server opzet waar we publiek en technisch efficiënt al jullie email-adressen kunnen vinden ;)

Tenslotte omtrent de hoop van Frank op een kritischer houding bij heel wat (betrokken) partijen in het landschap enkel deze blije zucht: "en ik die dacht de enige overblijvende naïeve kloot te zijn" :)