Gisteravond was de start van een nieuwe lezingen-reeks van liberales. De focus gaat deze keer (en belooft dat weer in 5 iteraties) naar de Amerikaanse filosoof John Rawls. Van de vorige reeks over Karl Popper had ik er de vorige jaren een drietal meegepikt. Vooral "nonkel Herman" (Van Rompuy) en de Antwerpse doorgang van de Nederlandse premier blijven me bij. Genoeg alvast om met volle goesting naar Gent te togen: luisteren naar de vader van niemand minder dan de "Koning van Katoren".
De man is een liberaal (wist ik halvelings) maar ook een fysicus (no less!), en dat laatste gaf hem bij mij al meteen een extra streepje voor. De auteur was er duidelijk ook: helderheid en welbespraaktheid troef, en het gevolg laat zich raden: een best makkelijk te volgen en gebalanceerde uiteenzetting over niet noodzakelijk een makkelijk onderwerp. Het verhalend kader van de avond "het gedachtengoed van John Rawls" deed me de voorbije avonden al wat rondsprokkelen naar weetjes en kanttekeningen. Ik had het me kunnen besparen want de introductie van Dirk Verhofstadt zorgde voor de essentiële kadrering (gewoon ook te vinden in deze recente column). De termen "de sluier van onwetendheid", "rechtvaardigheid", "billijkheid", het klassieke spanningsveld met vrijheid, maar vooral ook de historische setting en de relatie met andere filosofen Smith, Paine, Stuart-Mill, Popper kwamen daarbij kort aan bod.
Na mijn zelf opgesnorde stukjes en de bevestiging daarvan in de intro was ik helemaal klaar voor een fundamentele aanpak van het concept rechtvaardigheid van het type ik versus jij, ik versus de samenleving, ik versus de staat, de scheeftrekking van of door belangengroepen, de werking in het politieke veld, de breuklijn ook soms tussen rechtspraak en rechtvaardigheid en de logische paradoxen en conflicten met vrijheid in een samenleving. Ik bleef op mijn honger.
We kregen een veel onverwachter verhaal voorgeschoteld: over de aanhoudende kaalslag van Moeder Aarde door het menselijk ras (de antropogene effecten op het milieu). Onverwacht, maar niet onterecht. De brug naar rechtvaardigheid werd gefundeerd door het citaat van Tomas Paine: “Mensen kunnen geen mensen bezitten; en zo heeft ook geen enkele generatie het recht om te beschikken over generaties die nog moeten komen”. De milieu-vragen worden dus staalhard geplaatst als een kwestie van rechtvaardige verdeling/beschikbaarheid van de natuurlijke bronnen tussen wij nu en zij die het met wat we overlaten straks moeten doen. En laten we wel wezen, het milieu-probleem, door mijn gezelschap terecht gekoppeld aan het probleem van de overbevolking, is wellicht het meest prangende dat onze aandacht verdient. (zie ook de link naar de lezing van Bartlett in dit eerdere stuk over Etienne Vermeersch)
Alleen met de oproep (bijna aanval) van de spreker naar de wetenschappers had ik het wat moeilijk. Niet dat die mensen niet mogen aangesproken worden op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Verre van. En zijn positieve suggestie om wereldwijd en tegelijk op alle academische campussen ter wereld een soort schaduw-milieu-top te organiseren is ook zalig ondernemend, rebels en veelbelovend. Maar (ongewild?) sluipt in de aangebrachte verwoording (en versterkt door zijn antwoorden tijdens de vragen) een soort opdeling van onze maatschappij binnen. Plots gaat het over wetenschappers versus politiek versus pers/media versus de rest. En daar heb ik het niet zo op begrepen. De juistere insteek wordt volgens mij netjes hier door Neil Degrasse Tyson (niet toevallig allicht ook een fysicus/wetenschapper) weergegeven: de mix en vertegenwoordiging van inzichten en beroepen uit de samenleving is vaak niet goed vertegenwoordigd in de politiek, en dat doet er geen goed aan. De vraag uit het publiek of we net een pleidooi hadden gekregen pro "bestuur door technocraten" had dus een veel minder zwart-wit scheidend antwoord kunnen krijgen, en dus eerder de vrolijke mêlée van ook technocraten mogen suggereren.
Op zoek naar rechtvaardigheid moeten we ons dus misschien de vraag stellen of er voldoende gelijke doorstroming is van alle bevolkingslagen en afkomsten naar de grote invloedsferen in ons bestel: media/pers, kennis/wetenschap, bestuur/politiek,... Allicht een insteek die in één van de komende John Rawls lezingen aan bod kan komen.
PS: En voor wie het boeit: meer lezingen van dit allooi worden straks ook door skepp op de agenda gezet in dit boeiende "denkelag" initiatief.
PS2: Ik weiger hier trouwens (iets te?) hardnekkig het predicaat 'liberaal' bij om het even welke 'filosoof' te plaatsen. Het lijkt me al te vaak de after-thought van een latere generatie (vaak politici) die iemand of een bepaalde tendens willen claimen en/of voor hun kar spannen. Te vergelijken met hoe politiek partijen een aantal jaren geleden om ter eerst "Open Source" in hun folders wilden plaatsen. Liberalen omwille van de "open vrijheden" - socialisten omwille van de mengeling aan "gratis + ontvoogding van de klant + bereikbaarheid voor iedereen" - groenen omwille van het "ecologisch gezond verstand en hergebruik". Voor mij nog steeds een duidelijk bewijs dat een goed idee van en voor iedereen een goed idee is.
